XVI. mendeko Agustinen Komentua

Trinitatearen komentuan edo Agustinen komentuan agustinak bizi dira. Herriaren kanpoaldean kokatua dago. Gutxi gorabehera 1543an fundatu zuten Bárbara, Catalina eta Mari Juan de Asteasu ahizpek. Abizenak, agian, jaioterria adierazten du. Hala ere, egile batzuen iritziz, hiruak Errenteriarrak ziren.

Fundazioak ez zuen oso harrera ona izan, udal-agintarien adostasunik ez baitzuten. Are gehiago, ez zitzaien kontsultatu. Udala orduan auzitan sartu zen monasterioa botatzeko xedez, baina ez zuen arrakastarik izan. Geroago, eztabaida berria izan zen komentuaren eta Udalaren artean, monjek herriko apaizaren zerbitzuak alde batera uztea erabaki baitzuten. Hala, Agustinen ordenatik beste apaiz batzuk ekarri zituzten eta bi aldeek izenpetutako kapitulazioen baldintza bat ez zuten bete.

1588 eta 1604 bitartean komentua San Bartolome izeneko tokira (Donostiara) eramatea erabaki zuten. Lehenengo aukera bezala lekaimeak Madalenako basilikan instalatzea erabaki zen, baina, ondoren, ideia hori baztertu egin zuten. Are gehiago, Fray Miguel de Aramburu maisuari deitu zitzaion. Bera izan zen udaletxeko planoen egilea. Bere zeregina honakoa zen: "monasterioa jaitsi nahi den tokira jaisteko beharrezkoa den trazadura eta ordena egitea". Ekimen hori ere ez zen egi bihurtu.

Eliza orain dela urte gutxi berritu dute. Nabe bakarra du eta kanoizko gangez estalia dago. Oinetan eta altueran lunetak eta koroa ditu. Fatxada nagusia soila da eta portada azpimarra daiteke. Itxura klasikoa du eta puntu erdiko arku baten bidez du sarbidea. Taulamendu txikia eusteko plintoak daude. Bestalde, puntu erdiko arkua plintoen gainean dauden zutabeek inguratzen dute.

Zubiaurre Jauregi barrokoa

Zubiaurre jauregia XVIII. mendekoa da eta estilo barrokoa du. Eraikin horrek mutur batean herria ixten zuen. Gainera, herriaren ate bat babesten zuen.

Oinplano angeluzuzena du eta estalkiak hiru aldeetara jotzen du. Eskuinaldean pilotalekua dago. Beheko solairua eta bi altuera gehiago ditu, aparailua hareharri harlandua da fatxada nagusian eta atzekoan eta ezkerraldeko elementu nobleetan. Fatxada nagusiak solairuko hiru bao ditu ardatzean. Solairuak bereizteko platabandak erabiltzen dira. Fatxada bukatzeko ertz molduratuak erabili dira. Teilatu-hegala egurrezkoa da eta harburuak tailatuak ditu. Muturretan gargolak daude. Beheko solairuan dintel-itxurako sarbidea dago zentratua eta atea tatxonatua du. Hori babesteko bigarren mailako sarbideak eta leihoa daude. Ezkerraldean hormatala dago, fatxadarekiko elkarzut.

Lehenengo solairuan balkoi irtena eta luzea irekitzen da, hormatalean hedatuz. Balkoiaren gainean eta erdian armarria dago, ondo kontserbatua. Atzeko fatxadak solairu bat gehiago du, lursailak maila desberdina baitu. Horretan hiru bao-ardatz daude. Platabandak beheko solairua eta lehenengo solairua bereizten ditu eta beste bat fatxadaren altueran hedatzen da. Fatxada bukatzeko teilatu-hegalak harburu tailatuak ditu. Beheko solairuan sarbide zabala dago, dintel-itxura du eta leihoek babesten dute. Baoen gainean aireztatzeko leiho etzan txikiak daude. Lehenengoan leihoak daude; bigarrenean eta hirugarrenean, berriz, balkoi irtena. Mentsuloiek eusten dute eta leihoz inguratuta daude. Ezkerraldean hutsuneak lau ardatzetan kokatzen dira; ez dira oso erregularrak eta, beraz, fatxada ez da hain interesgarria.

Kapitain Etxe Barrokoa

Martin de Renteria y Uranzu XV. mendearen azkeneko herenean jaio zen. "Errenteriako kapitaina" izenez izan zen ezagutua, eta XVII. mendeko etxe barrokoari izena ematen dio.

Bitarteko hormen artean kokatutako eraikina da, oinplano angeluzuzena du eta estalkiak bi aldeetara jotzen du. Teilatu-gailurra fatxada nagusiarekiko paraleloa da. Aparailua hareharri harlandua da. Hasieran behe-solairua eta bi altuera gehiago zituen. Horiek bereizteko platabandak erabiltzen ziren. Hala eta guztiz ere, eskuinaldea asko aldatu da eta, ondorioz, solairuak jatorrizko altuerarekiko mugituak daude. Gainera, hutsuneek platabandak eteten dituzte. Zati honetan hutsuneak beheko solairuan tabernara sartzeko erabiltzen dira. Goikoak, berriz, etxebizitzetako balkoiak dira. Elementurik interesgarriena armarria da. "Iturriza" du idatzia.

Ezkerreko aldean harria garbia dago eta teilatu-hegala harburuz tailatua dago. Estilo bereko armarria du, nahiz eta simetrikoa ez izan. Honek "Uranzuy" du idatzita. Baoen ardatz bakarra du eta behe-solairuan dintel-itxurako sarbidea kopiatzen dute. Lehenengo eta bigarren altueretan balkoi irtenak daude eta barandak burdina forjatuzkoak dira.Gaur egun, ezkerraldea zaharberritu egin da eta Jantziaren Zentroa dugu bertan, bere 3 solairuetan. Behe solairuak gainera, eraikinaren jatorrizko arku pare bat besterik ez ditu mantentzen, eta bertan orain, museoaren harrera eta aldi baterako erakusketen gunerako erabiltzen da.
Hurrengo 3 solairuetan zehar janzkeraren mendez mendeko bilakaera ezagutzeko parada eskeintzen zaigu, nahiz modaren historia eta janzkera usadioen bilakaera Euskal Herrian.

Morrontxo Erdi Aroko Dorretxea

Morrontxo etxeak kareharria eta hareharria bateratzen ditu. Oinplano angeluzuzena du. Herria alde batean ixten du, Erdi Aroko hirigunearen kanpoko etxadien mutur batean, hain zuzen ere. Behe-solairua eta hiru solairu gehiago ditu. Hormak oso lodiak dira, hareharri harlanduzkoak fatxada nagusian eta, beste fatxadetan, harri-hormazkoak silarriz ertzetan eta baoen inguruetan. Erdi Aroko elementuak oso aldatuta daude.

Fatxada nagusiak hainbat leiho eta balkoi izateaz gain -geroagokoak-, jatorrizko baoak ere baditu: dobela-itxurako arku puntaduneko sarbide zabala eta puntu erdiko leiho txaranbeldua beheko solairuan. Lehenengoan kadahalsorako sarbidea izan zitekeenaren aztarnak ageri dira, baita leiho bikia ere. Bigarrenean arku konopialean hutsunea du zitori horiarekin, bestea arku deprimituan eta puntu erdiko leiho bikia eta gurutzatua. Goiko solairuan puntu erdiko bao txiki itsutuak irekitzen dira. Modiloien bi lerro-pare daude, bata ate aldatuaren gainean eta bestea goiko solairuan. Dirudienez, kadahalsoa eusten zuten. Modiloien lerro horiek gainerako fatxadetan mantentzen dira. Fatxada nagusia gargolekin amaitzen da. Dorre horietan azpimarragarriak dira tamainak, bai oinplanoari, baita altuerari dagokionez ere. Barrualdean harrizko eskaileraren lehenengo zatia kontserbatzen da.